Eerlijk gezegd was ik er al bang voor toen die 298 bomen werden geplant ter nagedachtenis aan alle omgekomen slachtoffers van vlucht MH17.
De meeste bomen zitten goed in het blad, een enkele vertoont nog bloesem maar een aantal is dood.
Het zou maar net de boom zijn die er staat om de herinnering aan jouw dierbare levend te houden.
Van de elf boomsoorten die het herinneringsbos vormen bestaat een deel uit malussoorten.
Ooit bezat ik een tuin met een malusboompje. Ik hield van de felroze knoppen in haar takken, de wit-roze bloemenpracht die volgde, de rode appeltjes die er voor in de plaats kwamen en waar kransvogels van snoepten zodra de vorst er overheen was gegaan.
Ik kan me de keus voor een verscheidenheid aan malussoorten dus heel goed voorstellen.
‘Bomen hebben van oudsher een symbolische betekenis’, aldus de website van de Stichting Nationaal Monument MH17.
‘Ze verbeelden hoop, geloof en verbondenheid.’ En op een andere plek: ‘Ze staan symbool voor het leven dat zich steeds vernieuwt.’
In mijn beleving herinneren bomen met de lente, zomer, herfst en winter zichtbaar in hun takken, aan de seizoenen in ons eigen leven. En met hun wortels diep in de grond en hun takken reikend naar de hemel, symboliseren ze ook nog eens de verbinding tussen het aardse en het eeuwig leven voor wie in dat laatste gelooft.
Maar net als elk ander levend wezen gaan ze vroeg of laat dood, een keiharde werkelijkheid. Vernieuwing in de vorm van het plaatsen van een andere boom is dan de enige optie.
December vorig jaar was dit al aan de orde in het herdenkingspark omdat een aantal bomen in de voorafgaande zomer een moeilijke start had.
‘Met deze herplant was rekening gehouden omdat bij levend materiaal niet te garanderen valt dat alle bomen het eerste jaar goed overleven’, bericht de website van de stichting.
‘Een groot aantal heeft de afgelopen winter ook niet overleefd’, vertelt coördinator Sjaak de Ligt. ‘Helaas zijn ze in de zomer niet te vervangen, dat kan pas in november.’
Voorkomen wordt dat nabestaanden pas op het moment van de aanstaande herdenkingsbijeenkomst moeten constateren dat de herinneringsboom die voor hun dierbare overledene is geplant, het niet heeft gered.
‘Eind deze maand informeren we de families waarom het gaat’, aldus De Ligt. ‘Zij krijgen ook een uitnodiging om in november aanwezig te zijn bij de herplant. Afgelopen december was de heer Tony Pobjie namens de Australische Ambassade aanwezig om opnieuw bomen te planten voor drie Australische slachtoffers. “We komen net zo lang terug tot ze het allemaal doen”, zei hij. En wij gaan net zolang door tot ze het allemaal doen.’
Dat is in elk geval goed te weten.
In het hart van het bomenlint bevindt zich een amfitheater dat geconstrueerd is rond een gedenkteken.
Beeldend kunstenaar Ronald A. Westerhuis die het creëerde, koos voor een soort oog waarin de namen van de slachtoffers staan gegrafeerd met daaromheen een stalen wand van vier meter hoog en zestien meter lang.
Westerhuis hierover tegen NOS: ‘Het spiegelende vlak kijkt omhoog. Ik wilde een connectie maken tussen de nabestaanden nu en de slachtoffers in de hemel, ook al ben ik zelf niet christelijk. (…) Staal staat voor mij voor verdriet. Als het regent zie je watersporen. Bovendien is staal vergankelijk, er komt roest op. Zo hoop ik dat het verdriet ook vergankelijk is.’
Oog in oog met het oog zie ik de hemel erin weerspiegeld, een blauwe wolkenlucht.
Ook ik ben zelf niet christelijk, maar bij het zien van al die namen in het vredige hemelsblauw waarin witte wolken langzaam voortdrijven, denk ik aan het steeds wisselende uitspansel dat zich in mijn eigen leven manifesteerde na het overlijden van mijn man: aan het begin alleen maar dreigend, vol met bliksemschichten en hoosbuien, overgaand in een diepzwarte nacht, maar geleidelijk aan vertoonde zich in het sombergrijze wolkendek soms zomaar een klein streepje blauw, brak voor even de zon door, verscheen er ineens een regenboog.
En in het holst van de nacht ontwaarde ik in het eindeloze zwart uiteindelijk sterren, sterren die mij rechtstreeks verbonden met de bevinding waarvan Antoine de Saint-Exupéry kond doet in zijn boekje De kleine prins: ‘Je moet ’s nachts naar de sterren kijken. De mijne is te klein om je te wijzen waar ze is, dat is ook beter zo. Voor jou is dan mijn ster een van de vele sterren. Je zult het prettig vinden alle sterren te bekijken… Alle sterren zullen je vrienden zijn.’
Het gezamenlijke lot van alle inzittenden van MH17 blijkt zowel uit al die namen in dat reuzenoog als uit het aantal geplante bomen.
Behalve 298 personen waren er twee honden aan boord toen de Boeing 777-200ER van Malaysian Airlines uit de lucht werd geschoten.
Tegen de stalenwand staat een klein houten gedenkbord met daarop hun namen en een fotoprint. Het verlies van een dierbaar huisdier kan er evenzeer stevig inhakken.
Het is zoals M. Vasalis schrijft: ‘Zo veel vormen van verdriet. Ik noem ze niet. Maar één, het afstand doen en scheiden. En niet het snijden doet zo’n pijn, maar het afgesneden zijn.’
Aan de buitenranden van het gedenkpark ontluikt het eerste groen van duizenden zonnebloemen. In juli zullen ze volop in bloei staan, zoals op het Oekraïense veld waarin vlucht MH17 vier jaar geleden neerstortte.
De zonnebloem speelt eveneens een aangrijpende rol in het naar deze plant vernoemde boek dat Simon Wiesenthal schreef over de grenzen van vergeving.
Als concentratiekampgevangene kwam hij tijdens zijn dagelijkse gang naar de plek waar hij te werk was gesteld, langs een begraafplaats voor nazisoldaten.
‘Op elk graf stond rechtop, als een soldaat, een zonnebloem’, schrijft hij. ‘(…) Ik benijdde die dode soldaten. Ieder had zijn eigen zonnebloem die hem nog op de een of andere manier met de wereld verbond, ieder had vlinders die zijn graf bezochten. Mij wachtte geen zonnebloem. Ik zou in een slordige grafkuil terechtkomen. Op lijken liggen, en daar zouden weer andere lijken bovenop gestapeld worden. Geen zonnebloem zou ooit licht in deze duisternis brengen en vlinders zouden die plek vermijden.’
Na de bevrijding kwam zodra Wiesenthal een zonnebloem zag, de gedachte bij hem op ‘dat er elke dag mensen (…) worden geboren die zich misschien morgen alweer laten gebruiken om misdaden te plegen.’
De zonnebloem als symbool van onrecht en misdaad.
Als ik beelden zie van de zonnebloemenzee met daarin de wrakstukken van de uit de lucht geschoten Boeing, ontkom ik niet aan die associatie.
Maar voor Wiesenthal verzinnebeeldde de zonnebloem evenzeer een verbinding met de wereld. Een wereld waarin je, ook als je er niet meer bent, herinnerd wordt.
Zo helpen de zonnebloemen die nu nog in de knop staan, mee de herinnering levend te houden aan 298 mensen die op onrechtmatige en misdadige wijze van het leven werden beroofd.
Als ze over ruim een maand bloeien, trekken de duizenden zonnetjes niet alleen vlinders, bijen en hommels aan, ook grote zwermen putters komen zich dan tegoed doen aan de pitten.
Nu de knoppen nog ongeopend zijn, draaien ze op zonnige dagen mee met de zon. ’s Nachts keren ze terug naar een oostelijke stand. Tegen de tijd dat de bloeiwijze zich opent, verstijft de bloemstengel in deze stand. Daardoor wijzen de bloeiende zonnebloemen de hele dag naar het oosten, de streek waar de zon steeds weer opkomt, zelfs na de meest donkere nacht. Ook van die belofte getuigt de zonnebloem.
Verderop ligt de Polderbaan. Om de paar minuten stijgt een vliegtuig op. Aan boord mensen op weg voor zaken, naar familie, naar een vakantiebestemming; en een crew die zich inzet voor een goede, veilige vlucht. Zoals ooit in de MH17.
Kopfoto: © Vengolis via Wikimedia Commons
